Filosofische leeskring over leven met wat je niet in de hand hebt

Het leven overkomt ons en kan overweldigend zijn, zowel in positieve als negatieve zin, zo begint Frits de Lange zijn nieuwste boek Overweldigend (Ten Have 2023), waarin hij vooral de filosofie van hedendaagse denkers als Gilles Deleuze en Hartmut Rosa uitwerkt. Doorgaans denken we dat ons leven pas geslaagd is als we de touwtjes in handen hebben. Maar het is eerder andersom. Het leven is óns de baas. Het overkomt ons als een macht die groter en sterker is dan wijzelf. De Lange onderzoekt manieren die zijn bedacht om met het overweldigende 15 van het leven om te gaan. Hij verkent religieuze, esthetische, psychologische en metafysische antwoorden.

In vroeger tijden werd het overweldigende geduid als de hand van God. Nu de zingevingspotentie van de religie lijkt uitgeput, moeten we het van andere bronnen hebben. In de filosofie werd al vroeg gezocht naar andere verklaringen voor dat wat ons overkomt. Daar heet het overweldigende het sublieme. Filosofen als Burke en Kant maakten het tot voorwerp van rationele reflectie. Descartes ontwikkelde in een tijd waarin zekerheden wegvielen een filosofie vanuit het allerzekerste uitgangspunt dat hij kon bedenken: het ik. Zo kwam de denkende mens tegenover de wereld te staan, als meester en bezitter. Door zijn dualisme ging het ook mis in onze cultuur. De gedachte ontstond dat de mens het centrum van het universum is en dat we het leven met rede, techniek en wetenschap onder controle kunnen krijgen. Niets is minder waar. Moderne denkers hebben ons gelukkig weer bepaald bij onze onderlinge afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Het draait in het leven niet om ons. We zijn deel van een groter geheel, dat van toevalligheden aan elkaar hangt.

De Lange laat zich daarbij inspireren door Gilles Deleuze, die zegt: Denken doe je niet vanuit je hoofd, maar vanuit je middenrif. Ook de oplossing van de stoïcijnen komt ter sprake, evenals Spinoza die dat spoor verdiepte met een ‘affectieve ommekeer’. Een benadering die in onze tijd is uitgewerkt door Brian Massumi. Levenskunst is voor De Lange een kwestie van afstemmen. Dat doe je niet door te geloven in illusies of je over te geven aan het gezag van anderen, maar door te vertrouwen op je intuïtie en het krachtenspel te leren lezen waarvan je deel uitmaakt. Deleuze gebruikt het beeld van 16 een kind dat leert zwemmen: ‘De instructeur kan de schoolslag voordoen op het droge, maar zwemmen leer je niet aan de kant.’

In het laatste hoofdstuk springen we met De Lange in het diepe. Op zoek naar afstemming, kiest hij voor de metafoor van de dans. We moeten leren dansen met het leven, zoals je volgens de cabaretier Herman Finkers ook met de dood moet leren dansen. Ook Nietzsche’s denken gaat in die richting, evenals de wijsheid die schuilgaat in symboliek van de dansende Shiva uit India. Dansen is een evenwichtsoefening waarbij zowel ons eigen initiatief als het volgen van de ander en de wereld wezenlijk is.

In deze filosofische kring bespreken we dit boek op kritische wijze. Wat kunnen we ervan leren en wat ontbreekt? Wat raakt ons en waar gaat de auteur de mist in? We lezen thuis een aantal pagina’s, waarbij we een passage markeren die we aan de groep zouden willen voorleggen omdat we die treffend vinden of er vragen bij hebben. Deze filosofische leeskring wordt begeleid door ds. Karl van Klaveren, die ook vertaler spiritualiteit en filosofie is bij uitgeverij Ten Have.

Data: maandag 9 september (p. 7-44 over de religieuze en esthetische benadering: Rudolf Otto, Edmund Burke en Immanuel Kant), 7 oktober (p. 44-90 over de psychologische en metafysische benadering: Jonathan Haidt, Leibniz, Laplace, Descartes en Job), 11 november (p. 90-125 over aangedaan zijn en intens leven: Gilles Deleuze) en 16 december 2024 (p. 125-160 over de ‘affectieve ommekeer’: Spinoza, Brian Massumi en de stoïcijnen) / 6 januari 2025 (p. 160-200 over resonantie zoeken en het leven als dans: Hartmut Rosa, Jakob Böhme en John Dewey)
Tijd: keuze uit een middagkring om 15.00 uur en een avondkring om 20.00 uur
Plaats: Adventskerk, Julianalaan 3
Kosten: 5,00 voor niet-leden en gratis voor leden